NATO-ya şübhə ilə yanaşan Donald Trampın Ağ Evə qayıtması şanslarının artması fonunda Almaniyada ABŞ-a bağlanmadan ölkənin təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin vacibliyi ilə bağlı müzakirələr aktivləşib. Alman siyasətçiləri, ekspertləri və ictimai rəy liderləri bunda əsas rolu nüvə silahı amilinə verirlər. Müxtəlif ssenarilər təklif olunur. Nisbətən real olanlardan - nüvə arsenalına malik olan Fransa və Böyük Britaniya ilə təhlükəsizlik təminatlarını razılaşdırmaqdır. İkinci varianat isə budur ki, ABŞ-dan 1 min döyüş başlığı almaq və nüvə gücünə çevrilmək mümkündür. Almaniya kansleri Olaf Şolts isə bütün bu söhbətləri mənasız hesab edir.

NATO dövlət və hökumət başçıları alyansın 75-ci ildönümünü qeyd etmək üçün bu yay Vaşinqtonda görüşəndə ​​əhval-ruhiyyə yüksək olmalıdır. Axı bu yaxınlarda “Foreign Affairs” jurnalında dərc olunan məqalədə deyildiyi kimi, ittifaq “indi həmişəkindən daha güclüdür”. “Son bir il ərzində o, iki yeni üzv qəbul etdi - Finlandiya və İsveç. Onilliklər boyu fırıldaq və dönüşlərdən sonra ittifaqın yeni məqsədi var: onun ilkin səbəbi olan Rusiya təcavüzünün qarşısını almaq. Avropa ölkələri nəhayət müdafiə xərclərini artırırlar. Birlikdə götürdükdə, bu tendensiyalar NATO üçün parlaq gələcək təsvir edir”, - məqalədə qeyd olunur.

Bununla belə, sonrakı izahatlardan belə çıxır ki, hər şey o qədər də rəvan deyil və NATO üçün əsas problem onun Rusiya ilə qarşıdurması deyil, alyansın ABŞ-dan mütləq asılılığıdır. "Onilliklər ərzində ABŞ NATO-da mərkəzi yer tutdu, Avropanın müdafiəsinə rəhbərlik etdi və idarə etdi və bəzən mikro idarə etdi. NATO -nun Ali Baş Komandanı həmişə amerikalıdır və NATO-nun təhlükəsizliyinin əsas təminatı Amerikanın nüvə çəkindirici amilidir. Avropa döyüşəndə Amerika təyyarələrinə, Amerika hərbi nəqliyyatına və kəşfiyyata güvənir. NATO ölkəsi hücuma məruz qalsa, Amerika qoşunları döyüş əməliyyatlarına rəhbərlik edəcək",- deyə məqalənin müəllifi, Vaşinqton Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin (CSIS) mütəxəssisi, keçmiş amerikalı diplomat Maks Bergman qeyd edir. 

Onun sözlərinə görə, NATO-nun mövcudluğunun başlanğıcında, Avropa İkinci Dünya müharibəsindən sonra bərpa olunarkən, ABŞ bu rolu zərurət üzündən oynayırdı. "Ancaq Vaşinqton hər şeyi həll etməyə alışdı və Avropa liderləri əsasən ikinci dərəcəli rolla barışdılar. Avropanın ABŞ-dan asılılığı NATO-nun problemi kimi yox, xarakterik xüsusiyyəti kimi qəbul olundu”, - deyə müəllif izah edir. 

Lakin, onun proqnozuna görə, bu, uzun müddət davam edə bilməz: Birləşmiş Ştatlar tədricən Şimali Atlantika Alyansının təhlükəsizliyinin təmin edilməsində daha az əhəmiyyətli rol oynamağa çalışacaq, getdikcə diqqəti yayındıracaq. Bu tendensiya, ekspertin fikrincə, Ağ Evdə kimin hakimiyyətə gəlməsindən asılı olmayaraq özünü büruzə verəcək, ancaq eks-prezident Donald Tramp olsa, proseslər sürətlənəcək. “Atlantikanın hər iki tərəfində avropalıların öz təhlükəsizliklərinə görə məsuliyyət daşıması ilə bağlı konsensus yaranıb” deyə politoloq yekunlaşdırır.

NATO-ya üzv olan bütün Avropa ölkələrindən bu mövzu ən çox Almaniyada müzakirə olunur. Donald Trampın Ağ Evə qayıtma şansı artdıqca bu, sürət qazanmağa başladı və yalnız tənbəllər Almaniyanın Cənubi Karolina ştatında keçirilən seçki kampaniyasında onun məşhur çıxışını şərh etmədi. Xatırladaq ki, fevralın 10-da seçkiqabağı mitinqində Donald Tramp NATO-ya üzv olan ölkələrin hamısının ÜDM-in 2%-ni müdafiəyə xərcləməməsindən şikayətlənmiş və hamını “hesablarını ödəməyə” məcbur edəcəyini vəd etmişdi. 

Almaniya rəhbərliyi bu sözləri məsuliyyətsizlik adlandırmışdı. Amerika seçkiləri hələ nisbətən uzaqda olsa da və Donald Trampın qalib gəlmək şansları hələ bəlli olmasa da, Berlin Avropa NATO ölkələrinin tezliklə Rusiya ilə “üz-üzə” qalacağına ciddi hazırlaşmağa başlayıb. Belə bir vəziyyətdə öz təhlükəsizliyini necə təmin etmək sualının cavabı Almaniyadakı bəzi siyasətçilərə, ekspertlərə və ictimai rəy liderlərinə sadə görünür: bizim Avropa, bəlkə də alman çəkindirmə potensialımız lazımdır. Başqa sözlə, nüvə silahı.

Son həftələr Almaniyanın bütün əsas siyasi qüvvələrinin nümayəndələri Avropanın özünün tam hüquqlu çəkindirmə potensialına yiyələnməsinin lehinə çıxış ediblər. Avropa Parlamentinin sədr müavini və Almaniyanın hakim Sosial Demokrat Partiyasından (SPD) qarşıdan gələn seçkilərə namizəd Katharina Barley "Der Tagesspiegel" jurnalına müsahibəsində Avropanın ABŞ-ın “nüvə çətiri” tərəfindən etibarlı şəkildə qorunduğuna şübhə ilə yanaşıb. “Donald Trampın son bəyanatlarını nəzərə alsaq, buna artıq etibar etmək olmaz”, o, Avropa ölkələrinin öz təhlükəsizliklərini təmin etmək barədə düşünməli olacaqlarını etiraf edib. 

Almaniyanın maliyyə naziri Kristian Lindner (Azad Demokratik Partiyasını təmsil edir; FDP, hakim koalisiyanın bir hissəsi) "Frankfurter Allgemeine Zeitung" üçün köşə yazısında da qeyd edib ki, Donald Trampın bəyanatları Almaniyanı və NATO-nun digər Avropa üzvlərini nüvə sahəsi də daxil olmaqla, ABŞ tərəfindən təmin edilən təhlükəsizlik zəmanətlərinə yeni bir nəzər salmağa təşviq etməlidir. 

Almaniyanın sabiq xarici işlər naziri Yoşka Fişer (hazırda hakim koalisiyanın bir hissəsi olan "Yaşıllar" partiyasını təmsil edir) “Die Zeit” qəzetinə müsahibəsində də Avropa İttifaqını özünün “çəkindirmə potensialını” əldə etməyə çağırıb. “Rus mentalitetinə bələd olan hər kəs bilir ki, onlar yalnız amerikalıları ciddi qəbul edirlər. Niyə? Çünki onlar "soyuq müharibə"dən bəri buna öyrəşiblər və ABŞ çəkindirməni ciddi qəbul edən nüvə dövlətidir”.

Almaniyanın müxalif Xristian Demokrat İttifaqının (CDU) rəhbəri Fridrix Merz hakim koalisiyadan olan siyasətçilərin avropalıların Avropa nüvə çətiri mövzusuna daha çox diqqət yetirməsi ilə bağlı fikirləri ilə razılaşıb: "ABŞ siyasətində əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verərsə, şok vəziyyətində olmamaq üçün buna hazır olmalıyıq".

Eyni fikri XDİ ilə birlikdə olan Xristian Sosial Birliyinin (CSU) nümayəndəsi və Avropa Xalq Partiyasının (Avropa Parlamentindəki ən böyük fraksiya) sədri Manfred Veber də bölüşür. O, “Politico”ya müsahibəsində deyib ki, avropalılar özlərinin müdafiə imkanlarını gücləndirməli və ABŞ-dan asılılığı azaltmalıdırlar. “Avropa özünün  çəkindirmə sistemini qurmalıdır. Biz düşməni cilovlamağı və özümüzü müdafiə etməyi bacarmalıyıq. Hər kəs bilir ki, iş savaşa gedib çıxaranda nüvə imkanları daha çox əhəmiyyət kəsb edir”.

Avropanın çəkindirmə gücünün gücləndirilməsini müdafiə edən indiki və sabiq alman siyasətçilərinin əksəriyyəti bunu iki ssenaridən biri əsasında etməyi təklif edirlər. Birincisi, ABŞ-ın hazırda Avropaya verdiyi eyni təhlükəsizlik zəmanətlərini almaq üçün nüvə silahına malik NATO üzvləri Fransa və Böyük Britaniya ilə danışıqları əhatə edir. Başqa sözlə, söhbət Amerikanın “nüvə çətiri”nin Avropa çətiri ilə əvəzlənməsindən gedir.

İkinci ssenari, tərkibində yeganə nüvə gücü olan Fransanın olduğu Avropa İttifaqı ətrafında cərəyan edir. Bu, təhlükəsizlik təminatları müqabilində Fransanın nüvə arsenalının effektivliyinin qorunmasında Almaniyanın (və potensial olaraq alyansın digər ölkələrinin) maliyyə iştirakını nəzərdə tutur.

Hər iki ssenarinin tərəfdarları 2020-ci ilin fevralında, yəni Donald Trampın birinci prezidentliyi dövründə avropalı tərəfdaşları “strateji muxtariyyət”ə və Fransanın nüvə potensialının Avropanın kollektiv təhlükəsizliyinin təmin edilməsində rolu ilə bağlı dialoqa çağıran Fransa prezidenti Emmanuel Makrona istinad edirlər.  O vaxt Amerikanın “nüvə çətirini” fransız çətiri ilə əvəz etməkdən söhbət getmirdi, lakin Parisdə onlar nüvə sahəsində Aİ-nin digər üzvü ölkələri ilə daha geniş qarşılıqlı fəaliyyətə açıq şəkildə hazır idilər. Lakin o zaman Berlin buna xüsusi maraq göstərmədi.

2022-ci ilin yanvarında Fransa səlahiyyətliləri təkliflərinin hələ də qüvvədə olduğunu söyləmişdilər. Amma bu dəfə ideya Aİ-də o qədər də maraq doğurmadı. Bəlkə də ona görə ki, o vaxt Rusiya hələ Ukraynada hərbi əməliyyata başlamamışdı və Donald Trampın Ağ Evə qayıtmaq şansı o qədər də böyük deyildi. 

İndi Berlində Fransanın təklifinə qayıtmağı təklif edirlər. Bununla belə, son vaxtlar Parisdən bu məsələ ilə bağlı dəqiq bəyanatlar verilmir və Fransanın bu və ya digər ssenarinin həyata keçirilməsində əslində hansı rolu oynamağa hazır olacağı tam aydın deyil. Onlar Londonda da bu barədə qərar verməyə tələsmirlər.

Almaniyada isə müxtəlif ssenarilər müzakirə olunur. Belə ki, Berlin Humboldt Universitetinin məşhur alman politoloqu Herfrid Münkler “Stern” jurnalına müsahibəsində medianın sonradan “Avrobomba” adlandırdığı bir sxem təklif edir. "İngilislərin nüvə sualtı qayıqları var, Fransanın bombaları var, lakin onlar həqiqətən Litvanı və ya Polşanı müdafiə etmək üçün onlardan istifadə etməyə hazırdırlarmı?" – ekspert Avropa Birliyinə “qırmızı düyməli ümumi çamadan” almağı təklif edərək soruşur. Bu “nüvə çamadanı”, Herfrid Münklerin fikrincə, rotasiya əsasında bir “böyük Aİ ölkəsindən digərinə” köçürülə bilər. 

Digər alman politoloqu, London Kral Kollecində dərs deyən Maksimilian Terhalle Almaniyaya, sadəcə, ABŞ-dan 1 min nüvə başlığı almağı və bununla da öz çəkindirmə potensialını tez və zəmanətli şəkildə əldə etməyi təklif edir.

1955-ci ildən ABŞ öz taktiki nüvə silahlarını Almaniya ərazisində yerləşdirir. Onun böyük hissəsi son onilliklər ərzində çıxarılıb, lakin ekspertlərin fikrincə, 20-yə yaxın B-61 bombası hələ də ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin Büxeldəki bazasında yerləşir. Almaniyadan başqa, Amerikanın nüvə silahları Belçika, Hollandiya, İtaliya və Türkiyədə də var.

Almaniyada isə nə olursa olsun, heç də hamı ABŞ-dan müstəqil “nüvə çətiri” yaratmaq ideyasını dəstəkləmir. İlk növbədə kansler Olaf Şolts (SPD) buna qarşıdır. Fevral ayında o, "Sueddeutsche Zeitung" qəzetinə demişdi ki, bu müzakirələrin  məntiqli olduğunu düşünmür: “Almaniya çoxdan öz nüvə silahlarını inkişaf etdirməmək qərarına gəlib. Eyni zamanda, biz NATO-nun nüvə çəkindirici sisteminə inteqrasiya olunmuşuq. NATO-nun bütün məsul şəxsləri hesab edərdilər ki, belə qalsa, daha yaxşı olar”. 

Keçən həftə Olaf Şolts "Der Tagesspiegel" jurnalına verdiyi müsahibədə eyni fikri təkrarlayıb: “Almaniyanın öz nüvə silahına ehtiyacı yoxdur. Hazırda NATO və transatlantik əməkdaşlığı şübhə altına almaq üçün heç bir əsas yoxdur. NATO-ya isə ABŞ-ın nüvə çətiri daxildir”.

SPD-nin başqa bir nümayəndəsi, Bundestaqın müdafiə komitəsinin üzvü Volfqanq Hellmix Avropanın "nüvə çətiri" nin yaradılması fikrini şərh edərək, Ağ Evə qayıtsa, Donald Trampın NATO-dan uzaqlaşma ehtimalının olmadığını bildirib. Alyansın üzvü olan 32 ölkədən 20-nin “müdafiə ehtiyacları üçün ÜDM-in 2%-i” məqsədinə artıq nail olduğunu xatırladan siyasətçi respublikaçıların təhdidlərini “seçki bəyanatından başqa bir şey deyil” adlandırıb.

Müxalif XDİ-dən Bundestaqın Müdafiə Komitəsinin üzvü Henninq Otte öz növbəsində ölkədə Avropanın “nüvə çətiri” və ya özünün nüvə silahı ilə bağlı davam edən müzakirələri “uyğunsuz” adlandırıb: "Biz eskalasiyaya daha da böyük eskalasiya ilə cavab verə biləcəyimiz barədə indi spekulyasiya etməməliyik". 

Nüvə silahı ideyası da alman ekspert icmasının əhəmiyyətli bir hissəsi tərəfindən rədd edilir. “Almaniyanın öz nüvə silahlarını yaratmaq və ya yerləşdirmək üçün nə infrastrukturu, nə də təcrübəsi var. Avropa isə öz nüvə arsenalını idarə etmək üçün lazım olan siyasi birlikdən uzaqdır. Ancaq bütün bu maneələrin aşıldığı bir dünyada belə, Almaniya və Avropanın nüvə silahları bizim təhlükəsizliyimizi əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilməz. Nüvə silahları bir çox təhlükələrdən qorunmur. Eyni zamanda, bu, artıq Avropanı və bütün dünyanı daha təhlükəli edir. Nüvə silahlarının və nüvə silahlarının sahiblərinin sayının artması bu riskləri artırır”, - Avropa Liderlik Şəbəkəsinin siyasət və araşdırma direktoru Oliver Mayer "Der Spiegel" üçün yazdığı məqaləsində vurğulayır. Ekspertin fikrincə, ""nüvə çətiri" yalnız fırtınaları cəlb edir."

Nüvə Silahlarının Ləğv Edilməsi üzrə Beynəlxalq Kampaniyanın (ICAN) Almaniya bölməsindən Florian Eblenkamp, ​​öz növbəsində, Almaniyadakı hazırkı müzakirələri “vaxt itkisi” adlandırır. Onun qiymətləndirməsinə görə, onlar “Trampın bəyanatlarına həddən artıq reaksiya, müəyyən acizlik və hüquqi, texniki və siyasi əsaslar (nüvə silahına sahib olmaq) haqqında məlumatsızlığın birləşməsinin nəticəsidir. 

Fevralın sonunda keçirilən ictimai rəy sorğusunda Almaniya sakinlərinin 57,8%-i onun öz nüvə silahına malik olmasına qarşı çıxıb. Respondentlərin 29,5%-i Almaniyanın öz nüvə arsenalının olmasının yaxşı olacağını bildirib. Respondentlərin daha 12,8%-i qərarsız qalıb. Onlardan Amerikanın “nüvə çətirini” fransız və ya ingilis çətiri ilə əvəz etmək barədə sual verilməyib.

Hazırladı: 

Səbuhi MƏMMƏDOV

XQ