Məlum olduğu kimi, 2023-cü ilin dekabr ayında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin təsdiq etdiyi «Qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununun tələblərindən irəli gələrək Azərbaycan Qiymətləndiricilər Palatası (AQP) təsis edilib.

AQP-nin əsas funksiyası qiymətləndirmə fəaliyyətinin tənzimlənməsi, qiymətləndiricilərin daha peşəkar fəaliyyətini formalaşdırmaq və ona nəzarət etməkdir.

AQP-nin inzibati nəzarət funksiyalarına malik olması imkan verir ki, qiymətləndirmə bazarının peşəkar və obyektiv tənzimləməsini həyata keçirə bilsin. Eyni zamanda bu fəaliyyət şərait yaradır ki, qiymətləndirmə fəaliyyəti ilə məhz peşəkar qiymətləndiricilər məşgul olsun. Yəni bu günə qədər müəyyən mərhələlərdə qiymətləndirmə fəaliyyəti ilə müxtəlif dövlət təşkilatları, kommersiya qurumları da məşğul olublar ki, bunun da müəyyən obyektiv və subyektiv səbəbləri olub. Belə ki, qiymətləndirmə bazarında müəyyən qisim qeyri-peşəkar qiymətdiricilərin movcudluğu, işlək cəza mexanizmlərinin olmaması qiymətləndiricilərin peşəkar fəaliyyətinə şübhələr yaradıb və bir sıra təşkilatlar etibarlılıq mənasında özfəaliyyət çərçivəsində  qiymətləndirmə ilə məğul olublar.

Misal üçün, qiymətləndirmə fəaliyyəti üçün ən aktiv bazar olan bank sektorunda bır sıra banklar girov predmetlərinin dəyərləndirilməsi üçün “daxili qiymətləndirmə” deyilən fəaliyyətlə məşğul olublar. Halbuki kredit verən və girov saxlayan təşkilat olaraq maraqlı tərəf kimi özunun qiymətləndirmə aparması məntiqi və hüquqi baxımdan anlaşılan deyil.

Bu barədə Finss.az-a AQP-dən məlumat verilib.

Məlumata görə bankların bu fəaliyyətlə məşğul olmasına hüquq verən yeganə əsas Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının İdarə Heyətinin “Banklarda kredit risklərinin idarə edilməsi Qaydası”dır ki, bu da “Qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə ziddiyət təşkil edir. Belə ki, Qaydaların 7-ci maddəsinin 7.3. baddində göstərilir ki, “təminatın qiymətləndirilməsi kreditin verilməsi prosesində iştirak etməyən bankın əməkdaşı və ya “Qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun olaraq fəaliyyət göstərən qiymətləndirici tərəfindən aparılır.

Lakin təminatın qiymətləndirilməsinin bankın əməkdaşı tərəfindən aparılması  “Qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında” Qanuna ziddir. Belə ki, Qanunun 1-ci maddəsində göstərilir ki, qiymətləndirmə fəaliyyəti, bu Qanunla müəyyən edilmiş hallarda, habelə sifarişçinin müəyyən etdiyi məqsədlər üçün qiymətləndirmə obyektinin dəyərinin qiymətləndirici tərəfindən müəyyən edilməsi üzrə fəaliyyətdir. Qiymətləndirici, bu Qanunla müəyyən edilmiş tələblərə cavab verən, qiymətləndirmə fəaliyyətini həyata keçirmək hüququnu əldə edən və Qiymətləndiricilər Palatasının üzvü olan fiziki şəxsdir. Qiymətləndirici təşkilat,  əsas fəaliyyət sahəsi qiymətləndirmə fəaliyyəti olan və qiymətləndirmə fəaliyyətinin istiqaməti (istiqamətləri) üzrə ixtisaslaşmış kommersiya hüquqi şəxsdir. Sifarişçi isə, mülkiyyətində və ya istifadəsində olan qiymətləndirmə obyektinin qiymətləndirilməsi məqsədilə qiymətləndirici və ya qiymətləndirici təşkilatla bağladığı qiymətləndirmə haqqında müqavilə əsasında qiymətləndirmə xidmətinin son istehlakçısı olan fiziki və ya hüquqi şəxsdir.

Qanunun 5-ci maddəsinin 5.3. bəndində isə konkret olaraq göstərilir ki, Qiymətləndirici öz fəaliyyətini müstəqil və ya qiymətləndirici təşkilatla bağladığı əmək müqaviləsi əsasında həyata keçirir.

Yəni, Qanun tələb edir ki, qiymətləndirmə fəaliyyəti Qiymətləndirici tərəfindən həyata keçirilməlidir. Qiymətləndirici isə Qiymətləndiricilər Palatasının üzvü olan və müstəqil fəaliyyət göstərən fiziki şəxs və ya əsas fəaliyyət sahəsi qiymətləndirmə olan Qiymətləndirici təşkilatdır. Yəni, bu halda bank əməkdaşı Qiymətləndirici funksiyasını icra edə bilməz.

Qiymətləndiricinin müstəqilliyi ilə bağlı Qanunun 15-ci maddəsində göstərilir ki, sifarişçinin və digər maraqlı şəxslərin qiymətləndiricinin fəaliyyətinə müdaxilə etməsinə yol verilmir. Bu halda da bank əməkdaşının müstəqilliyi sual altına düşür.  

Həmçinin Sifarişçinin hüquqları ilə bağlı Qanunun 13-cü Maddəsində bildirilir ki, Sifarişçi qiymətləndiricini və ya qiymətləndirici təşkilatı müstəqil seçmək və onlarla qiymətləndirmə haqqında müqavilə bağlamaq, eyni zamanda qiymətləndiricidən Qiymətləndiricilər Palatasına üzvlük vəsiqəsini təqdim etməsini tələb etmək; qiymətləndirmənin nəticələri ilə razılaşmadıqda, Qiymətləndiricilər Palatasına və məhkəməyə müraciət etmək kimi hüquqlara malikdir.

Bütün bunlar isə, yenə təsdiq edir ki, bank əməkdaşının Qiymətləndirici funksiyasını icra etməsi qanuna uyğun deyil. 

Zemfira Ms
Finss.az